เครื่องจิ้มประเภท น้ำพริก ของไทยมีมากมาย ซึ่งในแต่ละภาคนั้น ก็มีเอกลักษณ์ที่แตกต่างเช่นเดียวกัน และทางภาคอีสานก็มี น้ำพริก ที่มีเอกลักษณ์ เพราะมีปลาร้าเป็นส่วนประกอบ และหาวัตถุดิบได้ตามพื้นบ้านทั่วไป เรียก น้ำพริก ต่าง ๆ ว่า “แจ่ว” หรือ “ป่น” ทางภาคอีสานมี “แจ่ว” และ “ป่น” มากมายเช่น แจ่วปลาร้าหรือแจ่วบอง แจ่วเห็ด ป่นปลาร้า ป่นปลาทู ป่นเห็ด เป็นต้น
แจ่วบองหรือแจ่วปลาร้า เป็นหนึ่งในน้ำพริกของทางภาคอีสานซึ่งแน่นอนว่าต้องมี “ปลาร้า” เป็นส่วนประกอบ ส่วนวิธีการทำ แจ่วบองหรือแจ่วปลานั้น ทำโดย ย่างปลาร้าปลาช่อนที่ห่อใบตองสัก 2 – 3 ชั้น ให้หอม หลังจากนั้น โขลกหอมหัวแดง และกระเทียมเผาให้ละเอียด จากนั้นใส่ตะไคร้และข่าซอย
ตำต่อไปให้เข้ากัน จากนั้นนำใบมะกรูดเลาะแกนตรงกลางของใบมะกรูดออกซอย และตำให้เข้ากับน้ำพริกที่โจลกไว้ให้ตอนแรก แกะเนื้อปลาร้าปลาช่อนโขลกให้เป็นเนื้อเดียวกันกับน้ำพริกแจ่ว ปรุงรสให้เปรี้ยวด้วยมะขามเปียกสับ และความเผ็ดด้วยพริกป่นคั่ว จนรสชาติของแจ่วบอง หรือแจ่วปลาร้าได้รสชาติตามที่ต้องการ จัดเสิร์ฟพร้อมผักต้มและผักสด อาจจะเตรียมปลาย่างไว้ทานคู่ ก็อร่อยเข้ากัน
น้ำพริก แจ่วบอง หรือแจ่วปลาร้า
น้ำพริกปลาร้า หรือป่นปลาร้าก็เป็นน้ำพริกเครื่องจิ้มประเภทหนึ่งของทางภาคอีสาน หลาย ๆ คนเข้าใจผิดว่าป่นปลาร้าหรือน้ำพริกปลาร้านั้น เป็นชนิดเดียวกันกับแจ่วบองหรือแจ่วปลาร้า แต่จริง ๆ แล้วคือคนละชนิดกัน วิธีการทำป่นปลาร้า จะต้องเตรียมวัตถุดิบเสียก่อน ซึ่งมีดังต่อไปนี้ คือ พริกหนุ่ม พริกชีฟ้า พริกขี้หนู หอมหัวแดง กระเทียม มะเขือเทศ
ต้นหอม ผักชี น้ำปลาร้า และเกลือป่น ส่วนวิธีการทำคือ เผาหรือย่าง กระเทียม หอมหัวแดง พริกหนุ่ม พริกชีฟ้า และพริกขี้หนู โขลกกระเทียมและหอมหัวแดงแบบหยาบ ๆ แล้วนำพริกที่ย่างทั้งหมดลงไปโขลกให้เข้ากัน จากนั้นใส่มะเขือเทศที่เผาหรือย่างแล้วเอาเปลือกออกลงไปตำแต่พอหยาบ ๆ เติมน้ำปลาร้าและเกลือ
ตามด้วยผักชีและต้นหอมซอย ปรุงรสตามที่ชอบ เสิร์ฟพร้อมผักสด และผักลวก อาจจะมีเครื่องแนมเป็นปลาย่างหรือแคบหมูเพิ่มเติมก็จะเพิ่มความอร่อย ส่วนรสสัมผัสของน้ำพริกปลาร้าหรือป่นปลาร้านั้นจะไม่ละเอียดเหมือนน้ำพริกภาคอื่น ๆ
น้ำพริกปลาร้า หรือป่นปลาร้า
น้ำพริกของทางภาคอีสานนอกจากจะมีรสเผ็ดของพริกทั้งหลายที่เป็นส่วนประกอบแล้ว ยังมีปลาร้าที่ไม่ขาดในแต่ละมื้อ และยังมีผักพื้นบ้านที่หาได้บริเวณบ้าน อย่างเช่นเห็ดต่าง ๆ อย่าง น้ำพริกเห็ดหรือแจ่วเห็ด ก็เช่นเดียวกัน เป็นเมนูที่ทำได้ไม่ยาก
และมีประโยชน์แถมยังสามารถควบคุมน้ำหนัก ลดหุ่นได้อีกด้วย วิธีทำก็ง่าย ๆ ดังนี้คือ นำเห็ดฟาง พริกแดง และพริกชี้ฟ้า เผาหรือย่าง จากนั้นนำพริกชี้ฟ้าและเห็ดฟางที่เผาหรือย่างไฟแล้วมาสับ และตำกับพริกแดง ปรุงรสเพิ่มเติมด้วยน้ำปลาร้า และเครื่องปรุงต่าง ๆ
ตามความชอบ สุดท้ายใส่ต้นหอมซอยและผักชิอย จากนั้นตักใส่ถ้วย จัดเสิร์ฟพร้อมผักสด ผักต้มต่าง ๆ รวมไปถึงเครื่องแนมเช่น เนื้อย่าง ปลาย่าง และอาจจะเตรียมข้าวเหนียวเพื่อทานไปพร้อมกับน้ำพริกเมนูอาหารทางภาคอีสานถ้วยนี้ ก็จะได้รสชาติของลูกอีสานแท้ ๆ อีกเมนูหนึ่งเลย
